حق مالکیت فکری به رسمیت شناخته نمی‌شود/ توان علمی تولید داریم؛ حلقه اتصال نه

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، امیــــرحســن کاکایی، دانشیار دانشـــــــــکده مهندسی خــــــودروی دانشــــــــگاه علم‌وصنعت ایـــــــران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشــــــاره بـــه دو مفهـــــــــــــــــوم (TRL (Technology Readiness Leve یا ارزیابی سطوح بلوغ فناوری و(MRL  (Technology Readiness Levels یا انطباق سطوح آمادگی فناوری وبازار، موضوع تضعیف صنعت قطعه‌سازی را آسیب‌شناسی کرده و می‌گوید: «فرآیندها عموما در یک اکوسیستم زندگی می‌کنند و زمانی که یک اکوسیستم نقص داشته باشد، تلاش‌های فردی افراد در انجام فرآیندها، با شکست روبه‌رو می‌شود. مفهوم TRL گویای این است که برای تولید یک محصول از مرحله ایده تا تولید صنعتی واقعی، باید 9گام مهم برداشته شود. سه گام اول مختص به دانشگاه‌ها و انجام تحقیقات پایه در داخل دانشگاه‌هاست. سه‌گام دوم ترکیبی از دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان است و سه‌گام نهایی مربوط به صنعت می‌شود. متاسفانه درحال حاضر، سه گام میانی در کشور ما و در جریان تولید یک محصول وجود ندارد و یک ایده مستقیما از دانشگاه به صنعت می‌رود.»

    دانشگاه‌های آلمان چه نقشی در صنعت خودرو ایفا می‌کنند؟

به گفته وی در ارتباطات میان صنعت و دانشگاه در سال‌های اخیر مشاهده می‌شود که دانشگاهیان معمولا به صورت فردی با صنعت همکاری می‌کنند به شکلی که گویا کارمند صنعت محسوب می‌شوند و نه در یک جریان نظام‌یافته. به عنوان مثال در کشور آلمان ضمن اینکه دانشگاه‌ها بر روی یک نمونه موتور خودرو تحقیق و پژوهش می‌کنند، اما شرکت‌هایی وجود دارند که از دل دانشگاه برآمده و به عنوان یک مرکز دانشی فعالیت می‌کنند. درواقع  تحقیقات دانشگاهیان و ایده‌های جدید از سوی دانشگاه به این مراکز ارائه می‌شود و این مراکز ایده ارائه شده را برای تجاری‌سازی و ارسال به بخش صنعت آماده می‌کنند. شرکت‌های صنعتی و تولیدکننده هم برای استفاده از ایده‌های جدید به این مراکز دانشی مراجعه می‌کنند.

کاکایی معتقد است که اجزای مختلف پیوند صنعت و دانشگاه در کشور ما وجود دارد اما متاسفانه هرکدام به‌صورت پراکنده و طبق یک نظام‌بندی خاص فعالیت می‌کنند. درصورتی که این اجزا باید در کنار یکدیگر قرار گیرند تا محصول واقعی تولید شود. فرض کنید طراحی یک پروانه موتور توسط متخصص مکانیک سیالات و جامدات انجام می‌شود، اما کسی که قرار است این پروانه را طبق طراحی انجام شده تولید کند، باید یک متخصص ساخت و تولید باشد. نکته قابل توجه اینجاست که توان علمی تولید همه قطعات خودرو در کشور ما وجود دارد، اما حلقه اتصالی میان آنها وجود ندارد.

    توان علمی تولید داریم؛ حلقه اتصال نه

وی در ادامه و در توضیح مفهوم MRL می‌گوید: «در بسیاری از مواقع محققان و پژوهشگران یک تکنولوژی بسیار کاربردی را طراحی می‌کنند اما اگر امکان تولید انبوه این ایده وجود نداشته باشد، عملا نمی‌توان گفت که تکنولوژی طراحی شده، مفیدفایده بوده است. لذا یکی از مشکلات صنعت قطعه‌سازی کشور این است که ساختار‌های ساخت و تولید توسعه پیدا نکرده است. در نتیجه با وجود طراحی برخی قطعات، امکان تولید آن از سوی صنعت وجود ندارد. شاید به همین دلیل باشد که گاهی شنیده می‌شود که یک محقق ایرانی پس از آنکه در ایران به نتیجه نرسید، ایده و طرح خود را برای تجاری‌سازی به خارج از کشور می‌برد.»

دانشیار دانشکده مهندسی خودروی دانشگاه علم‌وصنعت ایران به نکته قابل‌توجه دیگری نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «در کنار مفاهیم گفته شده،‌ مسائل مالی و حقوقی نیز در کشور، یک چالش اساسی محسوب می‌شود. در سراسر دنیا مفهومی به نام حق مالکیت معنوی وجود دارد که در ایران نیز این قانون موجود است ولی در عمل به‌رسمیت شناخته نمی‌شود. درواقع هیچ‌گاه برای صاحبان ایده و نوآوری هیچ سهمی در صنعت وجود ندارد و صنعتگران تنها به این بسنده می‌کنند که با پرداخت مبلغی به صاحب ایده،‌ از اقدام او تشکر کنند. این موضوع نه‌تنها در مورد صنعت قطعه‌سازی و محققان و طراحان این صنعت حاکم است، بلکه میان صنعت خودروسازی و قطعه‌سازی به‌وفور مشاهده می‌شود. برای مثال اگر یک قطعه‌ساز ایده‌ای ارائه می‌دهد، پس از مدتی ایده او سر از ده‌ها قطعه‌سازی دیگر در‌می‌آورد. این یعنی عدم به‌رسمیت شناختن حق مالکیت معنوی.»

وی با اشاره به مفهوم بزرگ‌تری که در این راستا مطرح می‌شود، ادامه می‌دهد: ««فرهنگ نوآوری» عبارتی است که متاسفانه در کشور ما نهادینه نشده. به این معنا که وقتی از لحاظ فرهنگی ارزشی برای نوآوری و حق و حقوق فکری قائل نیستیم و راه‌های میانبر را به‌جای تحقیق و پژوهش برای رسیدن به هدف انتخاب می‌کنیم، بدیهی است که بدنه علمی کشور روزبه‌روز تضعیف می‌شود.»

وی افزود: «شاید بتوان گفت که  عمدتا افراد موثر در فرآیندهای اقتصادی، ارزشی برای حق مالکیت فکری قائل نیستند و لذا معیارهای اقتصادی خود ایده‌ها و طرح‌های نو را زیرپا له می‌کنند. از سوی دیگر در برخی از دانشگاه‌ها نیز ارزشی برای تحقیقات باکیفیت بالا دیده نمی‌شود و متاسفانه اغلب دانشگاهیان کشور به‌دنبال مقاله‌نویسی و چاپ مقاله در ژورنال‌های خارجی هستند.»

    ایده‌های ناب دانشگاهیان کشور  پیش از مصرف داخلی در اختیار کشورهای دیگر گذاشته می‌شود

کاکایی معتقد است تا زمانی که  شاخص ارزیابی یک استاد دانشگاه مقاله آی‌اس‌ای باشد، تمرکز دانشگاه پیش از آنکه معطوف به حل مشکلات داخلی شود، صرف ارائه مقاله به ژورنال‌های خارجی می‌شود. درحالی که جالب است بدانید، هیچ یک از دانشگاه‌های بزرگ دنیا،‌ مسائل جدی فناورانه و ایده‌های بکر خود را در مقالات بین‌المللی چاپ نمی‌کنند اما ایده‌های ناب و نوآوری‌های دانشگاهیان کشور ما پیش از آنکه به مصرف داخلی برسد، از طریق چاپ در ژورنال‌های خارجی در اختیار کشورهای دیگر گذاشته می‌شود.

    مشکل اصلی طراحی روش‌ها و فرآیندهای تولید است

کاکایی ادامه داد: «مشکل اصلی ما درحال حاضر در طراحی محصول نیست بلکه عمده‌ترین مشکل ما طراحی روش‌ها و فرآیندهای تولید است که هرگاه نیازی در این زمینه در کشور احساس شده، این نیاز از طریق واردات تأمین شده است. برای مثال در حوزه تولید رنگ بهترین محققان و پژوهشگران این حوزه در ایران حضور دارند، اما اصلی‌ترین ماده رنگ که همان دانه‌های رنگی است از کشورهای خارجی وارد و در ایران با ترکیبات دیگری تبدیل به رنگ می‌شود. در صنعت پتروشیمی نیز وضع بر همین منوال است و اکثر پلیمرها  از طریق واردات تامین می‌شوند. اینجاست که نبود یک اکوسیستم کاملا محسوس است. درواقع بی‌توجهی به مبانی اصلی همکاری علمی که ابتدایی‌ترین موضوع آن به رسمیت شناختن حق مالکیت معنوی است، هیچ‌گاه جدی گرفته نمی‌شود.»

به گفته وی حق مالکیت معنوی این نیست که فقط در قانون وجود داشته باشد بلکه باید فرهنگ عمومی جامعه به این سمت سوق داده شود که حق مالکیت معنوی به‌رسمیت شناخته شود. به این معناست که هر فردی اجازه سرقت یک فکر یا ایده را به خود ندهد. بنابراین تا زمانی که ارزشی برای ایده و فکر شخص دیگری قائل نباشیم نمی‌توان امیدوار بود که حرکت ساختاری در دانشگاه اتفاق بیفتد و این ارزش‌گذاری باید ابتدا از بطن دانشگاه شروع شود. به عبارت دیگر تا زمانی که دانشجویان از نرم‌افزارهای قفل شکسته استفاده و عمل خود را توجیه می‌کنند، وضع بر همین منوال ادامه پیدا می‌کند.  همواره تاکید کرده‌ام که در ایران بهترین ارتباط میان صنعت و دانشگاه برقرار است در عین حال که این دو بخش هیچ ارتباطی هم با یکدیگر ندارند.

گزارش کامل «فرهیختگان» از چالش‌های موجود در پیوند دانشگاه و صنعت خودرو کشور را از «اینجا» بخوانید.

اخبار مرتبط: